Oekraïne (Oekraïens: Україна) is een land in Oost-Europa dat in het zuiden grenst aan Rusland en aan de Zwarte Zee, in het oosten aan Rusland, in het noorden aan Wit-Rusland en in het westen aan Polen, Slowakije, Hongarije, Roemenië en Moldavië.
Oekraïne is na Rusland, Kazachstan en Turkije het grootste land van Europa. Het is echter wel het grootste land (qua oppervlakte) dat geheel in Europa ligt. De hoofdstad is Kiev (Kyjiv). Kaart van de Oekraine
Ten noorden van Kiev ligt Tsjernobyl (Tsjornobyl) waar zich in 1986 een nucleaire ramp voltrok. Drie grote rivieren doorkruisen het land: de Dnjepr (Dnipro), de Dnjestr (Dnister) en de Donets.
Door onlusten in Oekraïne begin 2014 en de daarop volgende staatsgreep is het land verwikkeld in de Krimcrisis. Op 17 maart 2014 riep de Krim de onafhankelijkheid uit naar aanleiding van een referendum. Op 18 maart 2014 heeft Rusland het schiereiland opgenomen in de Russische Federatie. Bestuur op de Krim wordt sindsdien uitgeoefend door Rusland. De nieuw gevormde Republiek van de Krim wordt slechts door twee landen erkend: Rusland en Wit-Rusland. De andere landen spreken van een niet-legitieme annexatie van Oekraïens grondgebied. Een aantal maanden later, op 11 mei 2014 riep Donetsk de onafhankelijkheid uit naar aanleiding van (wederom) een volksraadpleging. Sinds 7 juni 2014 is Petro Porosjenko de nieuwe president van Oekraïne.
Geschiedenis
In de 9e-13e eeuw was in gedeelten van het huidige Oekraïne, Wit-Rusland en Rusland het Kievse Rijk gevestigd, opgericht door de Varjagen uit Scandinavië, die onder andere handel dreven op Constantinopel. In 988 werd het Byzantijnse christendom geïntroduceerd bij de bekering van Vladimir de Heilige, de toenmalige vorst van het Kievse Rijk. Het Rijk van Kiev (ook vaak Rus' genoemd) raakte langzamerhand versnipperd over verschillende vorstendommen en het Oekraïense grondgebied viel in 1240 ten prooi aan invallen van Mongolen. In de 13e en 14e eeuw wist Litouwen steeds meer voormalige Russische vorstendommen ten westen van de Dnjepr onder zijn gezag te verenigen. In 1362 werd ook Kiev ingenomen. Litouwen fuseerde in 1569 met Polen. De gebieden ten oosten van de Dnjepr werden in 1686 onderdeel van Rusland en werden geleidelijk gerussificeerd. Die ten westen van de Dnjepr bleven Pools, kwamen in 1795 onder Habsburg en ondergingen een westerse invloed. In deze periode werden de grondslagen gelegd voor de nu nog bestaande verschillen tussen het westen en het oosten.
Na de Oktoberrevolutie volgden tijdens de Russische Burgeroorlog verschillende regeringen elkaar in korte tijd op in Oekraïne:
Tsentralna Rada van de Oekraïense Volksrepubliek (17 maart 1917 - 19 april 1918);
Eerste Oekraïense Sovjetregering (25 december 1917 - maart 1918);
Hetmanaat van de Oekraïense staat (19 april 1918 - 14 december 1918);
Oekraïens Nationaal Congres van de West-Oekraïense Volksrepubliek (18 oktober 1918 - 22 januari 1919);
Tweede Oekraïense Sovjetregering (20 november 1918 - augustus 1919);
Directoraat van de Oekraïense Volksrepubliek (14 november 1918 - 1920);
Derde Oekraïense Sovjetregering (21 december 1919 - 1991).
In 1922 werd de Oekraïense SSR onderdeel van de Sovjet-Unie. Tijdens het bewind van Stalin onderging het oostelijke deel van Oekraïne een krachtige industriële ontwikkeling. De gedwongen collectivisering van landbouwbedrijven leidde evenwel tot de holodomor-hongersnood van 1932-33, waardoor een vijfde deel van de boerenbevolking (5 tot 10 miljoen mensen) het leven liet.
In 1939 kwam ook het westelijk deel van Oekraïne onder Sovjetbewind. In 1941 vielen de Duitsers de Sovjet-Unie binnen. Zij gingen daarbij over tot grootschalige Jodenvervolgingen en het ronselen van ‘Ostarbeiter’. Oekraïne verloor toen een zesde deel van zijn bevolking. Na de Tweede Wereldoorlog ontwikkelde Oekraïne zich tot een van de belangrijkste en welvarendste socialistische sovjetrepublieken (SSR's). In 1954, tijdens het bewind van Chroesjtsjov, werd het schiereiland de Krim overgeheveld van Rusland naar Oekraïne.
Na de staatsgreep in Moskou riep het Oekraïense parlement op 24 augustus 1991 de onafhankelijkheid uit. Op 1 december werd een referendum gehouden over de onafhankelijkheid van het land. Bij een grote opkomst stemde 90% van de kiezers voor onafhankelijkheid. In de Krim was er ook een meerderheid voor, maar zo'n 40% van de bevolking stemde tegen.
Na de onafhankelijkheid was Oekraïne een grote kernmacht en beschikte over een arsenaal van kernwapens. Begin 1994 werd de internationale afspraak gemaakt dat Oekraïne binnen drie jaar 1800 raketten voor vernietiging aan Rusland afdraagt.[5] Het verrijkte uranium uit de kernkoppen wordt vervolgens met Amerikaanse financiële steun omgezet in brandstof voor kerncentrales. In het Boedapestmemorandum van 1994 werd vastgelegd dat het land in ruil voor de kernwapens een soevereiniteitsgarantie kreeg van de Verenigde Staten, Groot-Brittannië en Rusland.[6] Oekraïne ondertekende ook het non-proliferatieverdrag van kernwapens.
In november 2013 ontstond er in de hoofdstad Kiev een protestbeweging naar aanleiding van het niet tekenen van een associatieverdrag met de Europese Unie. De Russisch gezinde president Viktor Janoekovytsj vluchtte naar aanleiding van deze protesten naar Rusland. Ondertussen werd er in Kiev een nieuwe regering gevormd, de regering-Jatsenjoek. In de overwegend Russisch-sprekende delen van Oekraïne braken protesten uit tegen deze nieuwe regering, waarna Rusland het schiereiland Krim bezette. Op 18 maart 2014 annexeerde Rusland de Krim, ondanks hevig protest van onder meer de VS en de EU.
Bestuurlijke indeling
Nuvola single chevron right.svg Zie Bestuurlijke indeling van Oekraïne voor het hoofdartikel over dit onderwerp.
Oekraïne is onderverdeeld in 24 oblasten en een stad met een bijzondere status.
Oblasten:
Charkov
Cherson
Chmelnitski
Dnjepropetrovsk
Donetsk
Ivano-Frankivsk
Kiev (oblast)
Kirovohrad
Lviv
Loehansk
Mykolajiv
Odessa
Poltava
Rivne
Soemy
Ternopil
Transkarpatië
Tsjerkasy
Tsjernihiv
Tsjernivtsi
Vinnytsja
Wolynië
Zaporizja
Zjytomyr
Geografie
Oekraïne ligt in het zuidwesten van de voormalige Sovjet-Unie. In het westen en zuidwesten grenst het aan Polen (428 kilometer), Slowakije (90 kilometer), Hongarije (103 kilometer) en Roemenië (362 kilometer); in het zuiden aan Moldavië (939 kilometer) en een gedeelte aan Roemenië (169 kilometer); in het noorden aan Wit-Rusland (891 kilometer) en in het oosten, noordoosten en zuiden aan Rusland (1576 kilometer). De zuidgrens wordt bepaald door de Zwarte Zee en de Zee van Azov. De kustlijn is 2782 kilometer lang. De langste rivier is de Dnjepr. De oppervlakte van Oekraïne bedraagt 603.500 km², 3 procent van de voormalige Sovjet-Unie en ongeveer 14,4 keer de oppervlakte van Nederland. Daarmee is het na Rusland en Kazachstan de op twee na grootste republiek uit de voormalige Sovjet-Unie.
Het landschap bestaat grotendeels uit vlak terrein met de vruchtbare Pontische Steppe in het zuiden en uit verschillende plateaus. De belangrijkste daarvan is het Donets(Donbass)plateau in het uiterste oosten van het land. De enige bergen vindt men in het westen (Karpaten: 2061 meter). De kust van de Zwarte Zee bestaat uit vele baaien en riviermondingen. De kust aan de Zee van Azov is net als die aan de Zwarte Zee vooral laag, met hier en daar zandplaten.
In Oekraïne heerst een gematigd landklimaat met gemiddelde temperaturen in de winter van -7 à -8 graden Celsius in het noordoosten. In de zomer schommelt de gemiddelde temperatuur rond 18 graden Celsius in het noordwesten en 24 graden Celsius in het zuidoosten (subtropisch). De zomers zijn daarmee in het algemeen warm en de winters niet te koud.
Steden
67% van de bevolking leeft in steden, de overige 33% op het platteland. De grootste van de 454 steden in Oekraïne zijn:
Kiev (Kyjiv) (2,6 miljoen inwoners)
Charkov (1,5 miljoen inwoners)
Dnjepropetrovsk (1,1 miljoen inwoners)
Odessa (1 miljoen)
Donetsk (1 miljoen)
Zaporizja (800.000)
Lviv (700.000)
Bevolking
Taal
De officiële taal van Oekraïne is het Oekraïens. Het Oekraïens is nauw verwant aan het Russisch, te vergelijken met de verwantschap tussen het Nederlands en Duits, maar heeft veel Poolse leenwoorden, wat komt door de eeuwenlange Pools-Litouwse overheersing. Van de bevolking heeft 67% het Oekraïens als moedertaal, maar veel mensen spreken ook Russisch; 24% spreekt het Russisch ook als moedertaal,[1] vooral op de oostelijke oblasten Donetsk en Loehansk. Sinds 8 augustus 2012 wordt het Russisch ook officieel erkend als regionale taal. In het westen spreken kleine minderheden ook Hongaars (zie: Hongaarse minderheid in Oekraïne), Pools en Roemeens. De streek Boedzjak in het zuiden is de meest multi-etnische regio van Oekraïne. Hier wordt onder andere veel Bulgaars gesproken. Op de Krim wordt ook Krim-Tataars gesproken.
Toen Oekraïne deel uitmaakte van de Sovjet-Unie, werd kennis van het Oekraïens niet aangemoedigd, maar na de onafhankelijkheid bloeide de taal weer op. Toch is de taal in dit voorheen sterk gerussificeerde land nog steeds een zeer gevoelig punt, met name door de aanwezigheid van de vele etnische minderheden - van wie de 15 miljoen Russen de belangrijkste zijn. Vooral oudere Oekraïners spreken ook beter Russisch dan Oekraïens, omdat het Russisch lange tijd als eerste taal op school geleerd werd.[7]
Het Oekraïens maakt gebruik van een aangepaste versie van het cyrillisch alfabet. In vergelijking met het Russisch mist het Oekraïens vier letters: de ё, de ъ, de ы en de э. Daarentegen beschikt het Oekraïens over vier letters die het Russisch ontbeert, namelijk de ґ, de є, de і en de ї: beide alfabetten bestaan derhalve uit 33 letters.
Wat met name opvalt is de "і" die er net zo uitziet als onze "i", terwijl de Oekraïners daarnaast ook de Russische "и" gebruiken. De і werd vroeger ook in het Russisch gebruikt en werd daar (net als de и) uitgesproken als de Nederlandse "ie", maar deze letter werd afgeschaft in 1917. In het Wit-Russisch is de і nog altijd in gebruik. Zo wordt het woord Oekraïne in het Oekraïens geschreven als Україна, in het Wit-Russisch als Украіна en in het Russisch als Украина.
Religie
Oekraïne is overwegend christelijk. In 988 besloot vorst Vladimir de Grote zich tot het christendom te bekeren en liet zich dopen. 76,5% van de bevolking behoort tot de Oekraïens-orthodoxe Kerk. Zij zijn echter verdeeld over het Patriarchaat van Kiev (50,4% van de totale bevolking) en het Patriarchaat van Moskou (26,1% van de totale bevolking).[1] Daarnaast bestaat de kleinere Oekraïense autocefale Orthodoxe Kerk, die thans alleen aanhang heeft in de westelijke provincies van het land.
De Oekraïens-katholieke Kerk ontstond in 1596 bij de Unie van Brest-Litovsk als een met Rome geünieerde Kerk. In 1946 diende ze op last van de Sovjetautoriteiten over te gaan tot de Russisch-orthodoxe Kerk en volgde een jarenlange vervolging: haar kerken werden gesloten en haar priesters veroordeeld tot ballingschap of een clandestien bestaan. Vanaf 1988 konden de katholieken uit de clandestiniteit treden en op 30 maart 1991 kon aartsbisschop Myroslav Ivan Lubachivsky terugkeren naar Oekraïne en de St. Joriskathedraal te Lviv weer in bezit nemen. Na de onafhankelijkheidsverklaring van het land in augustus 1991, werd de kerkelijke hiërarchie in 1992 hersteld en kon het katholieke geloof herbeleden worden. Acht procent[1] van de Oekraïense bevolking behoort tot de Oekraïens-katholieke Kerk, wat neerkomt op zo'n 3,5[8] à 3,7 miljoen mensen. Buiten Oekraïne heeft deze kerk ongeveer een klein miljoen leden, voornamelijk in Noord- en Zuid-Amerika en in West-Europa. Zij erkent de leer en het gezag van de paus en volgt de Byzantijnse ritus. In juni 2001 bezocht paus Johannes Paulus II Oekraïne.
Joden vormen in Oekraïne met hun 300.000 (0,6%[1]) een minderheid, maar zijn cultureel en religieus nog zeer actief.
Er leven ongeveer 500.000 moslims in Oekraïne.[9] De islam maakt al eeuwen deel uit van het religieuze leven in Oekraïne. De meeste moslims zijn Krim-Tataren, die in 1944 door dictator Stalin naar Centraal-Azië gedeporteerd werden. Sinds eind jaren tachtig keerden zij terug uit ballingschap naar de Krim, waar ze regelmatig botsen met Oekraïense en Russische christenen.
Cultuur
De Oekraïense gewoonten worden sterk beïnvloed door het christendom dat de dominante religie in het land is. De rolpatronen neigen ook wat meer traditioneel te zijn en de grootouders spelen een grotere rol bij de opvoeding van de kinderen dan in het Westen.De cultuur van Oekraïne is ook beïnvloed door de oostelijke en westelijke buurlanden, wat wordt weerspiegeld in de architectuur, muziek en kunst.
Een verzameling van traditionele paaseieren uit Wolynië
Het communistische tijdperk had een heel sterk effect op de kunst en de literatuur van Oekraïne. In 1932 maakte Stalin het socialistisch realisme overheidsbeleid in de Sovjet-Unie toen hij het decreet "Op de Wederopbouw van werken van letterkunde en kunst Organisaties" afgekondigde. Deze verstikte de creativiteit. Tijdens de glasnost van de jaren 1980 werden de Sovjet kunstenaars en schrijvers opnieuw vrij om zich te uiten zoals ze wilden.
Monumenten op de Unesco Werelderfgoed lijst:
Oekraïne
1990 C Kiev: Sint-Sophiakathedraal en bijbehorende kloostergebouwen, Kiev-Petsjersk Lavra
1998 C L'viv - ensemble van het historische centrum
2005 C Geodetische boog van Struve (in Wit-Rusland, Estland, Finland, Letland, Litouwen, Noorwegen, Moldavië, Rusland, Zweden en Oekraïne)
2007 N Voorhistorische beukenbossen van de Karpaten en de oude beukenbossen van Duitsland (gedeeltelijk in Duitsland en Slowakije, uitgebreid in 2011)
2011 C Tsjernivtsi: Residentie van de metropolieten van Boekovina en Dalmatië
2013 C Houten tserkva's van de Karpaten in Polen en Oekraïne (gedeeltelijk in Polen)
2013 C Oude stad Taurisch Chersonesos en zijn chora