Aken (Duits: Aachen) is een stadsdistrict  (kreisfreie Stadt) in de Duitse  deelstaat Noord-Rijnland-Westfalen, en telt 259.269 inwoners. De stad ligt dichtbij de grens met Nederland  en België, vlakbij het Limburgse Vaals en in de buurt van het Luikse Kelmis;

voorts ligt Aken ongeveer 65 km ten westen van de Duitse stad Keulen. Bestuurlijk vormt Aken een stadsdistrict in het Regierungsbezirk Keulen.

De agglomeratie van Aken is grensoverschrijdend en omvat ook plaatsen als het Nederlandse Vaals en Kerkrade en het Belgische Kelmis.

Aken is een stad met een lange geschiedenis en een beroemde Dom. Het is tevens een industrieel centrum in een steenkoolgebied en een belangrijk spoorwegknooppunt met aansluiting op de hogesnelheidslijn (Thalys) en de Montzenroute naar de Antwerpse haven. Het vliegveld van Aken, Maastricht Aachen Airport, ligt op Nederlands grondgebied, zo'n 30 km van de stad, nabij het Limburgse Beek.

De RWTH Aken (Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule) is een van de belangrijkste technische universiteiten, speciaal voor werktuigbouwkunde, auto- en productietechniek. Een onderdeel vormt het Klinikum Aachen, dat het grootste in één enkel gebouw gevestigde ziekenhuis van Europa is.

Naam
De naam is afkomstig van het Oudgermaanse Ahha wat op zijn beurt afgeleid is van het Latijnse Aquisgranum

De Romeinen noemden de hete, zwavelhoudende minerale bronnen in deze omgeving Aquis-Granum, naar de Romeinse generaal Granus. Sinds de Romeinse tijd zijn deze hete bronnen gekanaliseerd en veranderd in geneeskrachtige baden, die nog steeds in gebruik zijn. Âh, is een Oud-Germaans woord, verwant aan het Latijnse aqua, ook terug te vinden in riviernamen, en betekent water. In Franssprekende delen van het voormalige Romeinse Rijk veranderde dit in Aix. Zo is de Franse naam van Aken Aix-la-Chapelle. Dit vindt men ook terug in de namen van andere Romeinse kuuroorden zoals Aix-en-Provence en Aix-les-Bains.

De moderne tijd
In 1880 had Aken een inwoneraantal van 80.000. Meerdere belangrijke spoorwegen kwamen hier bij elkaar. Aken werd hierdoor een industriestad, waar onder andere spoorstaven, spelden, naalden, knopen, tabak, wol- en zijdeproducten geproduceerd werden.

Nadat Aken zwaar beschadigd was geraakt in de Tweede Wereldoorlog, was het de eerste Duitse stad die door de geallieerden bevrijd werd van het nationaalsocialisme. Het was ook de eerste Duitse stad waar na de oorlog weer een dagblad verscheen.

Sinds 1950 reikt de stad de jaarlijkse Karelsprijs uit aan mensen of instituten die uitzonderlijk werk hebben verricht voor het Europese verenigingsproces. In 2003 werd de medaille uitgereikt aan de Franse oud-president Valéry Giscard d'Estaing, verder o.a. in 1996 aan koningin Beatrix, in 1976 aan Leo Tindemans, in 1967 aan Joseph Luns, in 1957 aan Paul-Henri Spaak en in 1951 aan Hendrik Brugmans.
 Bezienswaardigheden
Dom van Aken
Stadhuis van Aken
Binnenstad van Aken
Het beeld van Jezus Christus in het centrum

De Dom van Aken is nog steeds het meest opmerkelijke gebouw van de stad en maakt deel uit van de palts van Karel de Grote. Het paleis in de palts werd vele malen verbouwd en vormt nu het stadhuis van Aken. De centrale cour van de palts is nog steeds herkenbaar als het plein tussen beide gebouwen. De dom was gedurende 400 jaar de grootste kerk ten noorden van de Alpen. De tombes van Karel de Grote en Otto III bevinden zich in deze kerk. Ook worden hier de relieken bewaard die Karel de Grote in 799 ter inwijding van zijn koninklijke kapel (paltskapel) vanuit Jeruzalem had laten overbrengen: de windselen van het Kind Jezus, het lendendoek van Jezus Christus, het kleed van de Maagd Maria en het doek waarin het hoofd van Johannes de Doper gewikkeld zou zijn geweest. Dit werd echter pas in 1239 openbaar bekend. Hierdoor kreeg de Dom van Aken een religieuze betekenis als bedevaartsoord en ontstond een pelgrimage. De zevenjarige cyclus van deze Heiligdomsvaart ontstond echter pas in de eerste helft van de 14e eeuw. Nog steeds komen elk jaar duizenden gelovigen naar Aken voor de toning van de relieken. De eerstvolgende Heiligdomsvaart in Aken is in 2014.

De Dom van Aken was het eerste Duitse monument op de Werelderfgoedlijst van de UNESCO.

Geografie
Aken ligt in het stroomgebied van de Maas, is de meest westelijke Duitse Großstadt, grenst aan het drielandenpunt op de Vaalserberg en is een van de vele agglomeraties van Noord-Rijnland-Westfalen. Op ongeveer 30 km ten zuidwesten ligt het natuurpark Hoge Venen.

Het hoogste punt van de stad ligt op 410 meter boven Normalnull (NN) en ligt in het uiterste zuidoosten van de gemeente. Het laagste punt van de gemeente bedraagt 125 meter boven NN en is te vinden in het noorden van de stad. De lengte van de stadsgrens bedraagt 87,7 km, daarvan vormt 23,8 km de staatsgrens met België en 21,8 km de grens met Nederland. De grootste lengte van de stad in noord-zuid richting bedraagt 21,6 km, de grootste oost-west afstand bedraagt 17,2 km.
Aken – historische gegevens

Geschiedenis vanaf prehistorie
Een vuursteenmijn uit het stenen tijdperk op de Lousberg (circa 3000-2500 v. C.) en andere vondsten uit het stenen tijdperk getuigen reeds van een vroege nederzetting in het Akense gebied. Tot de 1ste eeuw woonden de Kelten in Aken, zoals talrijke plaats- en veldnamen aantonen. Daarna waren het de Romeinen die Aken met thermen- en tempelgebouwen tot een militaire badplaats maakten; ook Burtscheid was reeds in de 1ste eeuw een Romeinse badplaats. Frankische graven uit het midden van de 7de eeuw getuigen van een vestiging in Aken.

765
Eerste schriftelijke vermelding van Aken als „Aquis villa“ door koning Pepijn.

768
Koning Karel resideert in Aken – ongeveer 20 jaar later begint de bouw van het paleis en van de paltskapel (de huidige dom). De stad wordt zijn lievelingsverblijfplaats en daardoor het centrum van het rijk.

814
Bijzetting van Karel de Grote in de paltskapel. Kroning van Otto I tot koning in het jaar 936. Van nu af aan blijft Aken meer dan 600 jaar de kroningslocatie van de Duitse koningen.

1002
Bijzetting van Otto III in de dom.

1165
Heiligverklaring van Karel de Grote. Frederik I bevestigt de vrijheidsrechten van de stad Aken, die hij als hoofd en zetel van het rijk aanduidt. De stad krijgt markt- en muntrecht.

1171
Begin van de bouw van de eerste stadsmuur.

1248
De stad valt na een belegering van zes maanden in handen van Willem van Oranje, die hier tot koning wordt gekroond. Bouw van de buitenste muurring 1257-1357, die pas in de 19de eeuw door de bebouwing wordt overschreden.

1258
Eerste vermelding van de lakenvollers, die eeuwenlang de belangrijkste economische factor vormen. Eerste Akense bedevaart in het jaar 1349, die sedertdien om de 7 jaar pelgrimsscharen naar Aken lokt.

1520
Koningskroning van Karel V.

1531
Laatste koningskroning (Ferdinand I) in Aken.
Een telling levert in het jaar 601 14.171 inwoners op, waaronder 2.829 burgers.

1656
Grote stadsbrand

1668
Beëindiging van de erfopvolgingoorlog tussen Spanje en Frankrijk door vredesluiting in Aken.

1748
Vredescongres ter beëindiging van de Oostenrijkse successieoorlog.

1794-1814
Onheilbrengende bezetting door Franse revolutietroepen. Overbrenging van talrijke cultuurgoederen naar Parijs. In 1802 wordt Aken als bestuurszetel van het Roerdepartement definitief Frans.

1815
Door het Congres van Wenen wordt Aken toegewezen aan Pruisen.
Op het „Monarchencongres“ in 1818 bekrachtigen Friedrich Wilhelm III van Pruisen, keizer Frans van Oostenrijk en tsaar Alexander hun bondgenootschap.

1825
Opening van het theater.
De introductie van de stoomkracht in de lakenindustrie, de voortschrijdende mechanisering en de daarmee verbonden werkloosheid alsook vrouwen- en kinderarbeid tegen minimumlonen veroorzaken in 1830 een opstand bij de Akense arbeiders, die door bewapende burgers en soldaten bloedig wordt onderdrukt.

1831
Opening van de eerste stadsbibliotheek

1841
De stationswijk is met de Theaterstrasse de eerste woonbebouwing buiten de oude stadswal.

1865
Eerstesteenlegging van de Polytechnische School, de huidige Rheinisch-Westfälische Technische Hochschule (RWTH) Aken door Wilhelm I.
Door de incorporatie van Burtscheid in 1897 stijgt het aantal inwoners tot 126.407.

1918-1929
Als gevolg van de eerste wereldoorlog komt het westelijke Akense achterland samen met het district Eupen in handen van België, dat de stad 11 jaar lang bezet.
Vanaf 1925 ontstaan jaarlijkse ruitertoernooien.

1930
Oprichting van het bisdom Aken.

1933
De gemeenteraad wordt ontbonden. De leidende stads- en staatsambtenaren worden vervangen door NSDAP-leden.
De bedevaart in 1937 wordt met 800.000 deelnemers een „stil protest“ tegen de NS-tijdgeest.

1939-1945
Als stad aan de uiterste westgrens lijdt Aken zwaar onder de oorlog. In juli 1941 vindt de eerste van vijf luchtaanvallen op de stad plaats. Op 21 oktober 1944 wordt ze na 6 weken strijd door de Amerikanen bevrijd – ongeveer 65% van alle woningen zijn vernield. Aken telt nog amper 11.139 inwoners. De belangrijkste voorzieningen worden in 1945 weer hersteld, maar van een algemene heropbouw is nog geen sprake.
In plaats van de Amerikaanse komt een Britse bezetting, die in 1946 wordt afgelost door de Belgen. De stad heeft nu weer ongeveer 100.000 inwoners door de terugkeer van diegenen die gedwongen geëvacueerd waren.

1950
In de kroningszaal van het stadhuis wordt de „Internationale Karlspreis der Stadt Aachen“ voor het eerst uitgereikt.

Het nieuwe ziekenhuiscomplex, jarenlang „Europa’s grootste bouwwerf “ wordt feestelijk ingewijd. In 1985 draagt de toenmalige minister-president Johannes Rau draagt het ziekenhuiscomplex officieel over aan de RWTH Aken.
Aken telt in het jaar 1987 249.000 inwoners. Aan de RWTH zijn 36.183 studenten ingeschreven.

1972
Het inwonertal van Aken stijgt door de incorporatie van Brand, Eilendorf, Haaren, Kornelimünster, Laurensberg, Richterich en Walheim tot 237.108.
Het nieuwe ziekenhuiscomplex, jarenlang „Europa’s grootste bouwwerf “ wordt feestelijk ingewijd.

1985
De toenmalige minister-president Johannes Rau draagt het ziekenhuiscomplex officieel over aan de RWTH Aken.
Aken telt in het jaar 1987 249.000 inwoners. Aan de RWTH zijn 36.183 studenten ingeschreven.

1991
Opening van het Ludwig-Forum für Internationale Kunst.

1995
De nieuwe synagoge van Aken wordt in 1995 met een godsdienstplechtigheid en in aanwezigheid van talrijke eregasten uit binnen- en buitenland ingewijd.

1998
In de herfst vindt de eerste spadesteek plaats in het grensoverschrijdende industriegebied „Avantis“ tussen Aken en Heerlen (NL).

2000
Tentoonstelling „Krönungen – Könige in Aachen – Geschichte und Mythos“ (“Kroningen – koningen in Aken – geschiedenis en mythe”)

2001
Opening van de Carolus Thermen Bad Aachen

2006
World Equestrian Games